معماری، نقد، رسانه

نقد معماری چگونه پدیده ای ست؟ با چه رویکردی باید به سراغ نقد رفت؟ نگاه نقادانه به اثر معماری و نقد یک اثر بر چه زمینه هایی استوار است یا باید استوار باشد؟ و چه نسبتی میان نقد اثر و فهم اثر وجود دارد؟

در این سلسله یادداشت ها، تلاش خواهم کرد این پرسش ها را به عنوان موضوعی برای اندیشیدن طرح کنم و تحلیلی در حد امکان از این موضوع ارائه کنم. تصور می کنم برای ارائه تحلیلی از مقوله نقد معماری و چارچوب های آن، نیاز به ارائه کانسپتی از شیوه فهم معماری – به عنوان اولین پیش نیاز نقد معماری – خواهیم داشت.

گمان می کنم همه بر این نکته متفق القول باشند که معماری مقوله ای ست که اولا از پارامترهای مختلفی تاثیر می پذیرد و ثانیا بر پارامترهای مختلفی اثر می گذارد. از یک سو، در طول عمر یک اثر معماری – و به طور عام، یک بنا – می توان عوامل مختلفی را به عنوان عوامل موثر بر شکل گیری اثر فهرست کرد. در بسیاری از موارد، خود این عوامل تاثیرگذار، در کشمکش و تداخل با یکدیگر قرار می گیرند. از سوی دیگر، دامنه تاثیرگذاری هر اثر معماری نیز، وجوه مختلفی پیدا می کند و ابعاد متنوع و گسترده ای می یابد.

به همین مناسبت، هر نوع نظریه پردازی در حوزه معماری و مشخصا در حوزه نقد معماری، زمانی می تواند به گفتمانی معنادار تبدیل شود که تکلیف خود را با جنبه های مختلف “تاثیر پذیری” و “اثر گذاری” روشن کرده باشد.

اگر معماری را پدیده ای “تاثیر پذیر از” و “اثرگذار بر” مجموعه ناهمگون و غیرهم سطحی از دیگر پدیده ها بدانیم، ناگزیر خواهیم بود فهم تک ساحتی و تک بعدی از معماری را به فهم سیستماتیک و منظومه ای ارتقا دهیم. چنین رویکردی به معماری، نفی کننده تمرکز نقادانه بر جنبه های خاص و محدودی از آثار معماری و به عبارت دیگر “نقد انتخاب گر” نیست. بر اساس دیدگاهی که در چند یادداشت متوالی، تلاش در توضیح و تبیین آن دارم، تمرکز بر جنبه های ویژه و محدودی از اثر معماری نیز باید در پس زمینه ای از یک سیستم نظری صورت گیرد هر چند این سیستم نظری در متن نقادانه به وضوح مطرح نشود.

این که نقد معماری، چه نسبتی با فهم سیستماتیک اثر معماری دارد، این که آیا به صورتی تمام و کمال بر فهمی سیستماتیک متکی است و یا به گونه ای انتخابگر عمل می کند، موضوعی است که در ادامه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

×مشاور رسانه ای معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی