به گزارش پایگاه خبری ساخت و ساز هشتم،هنر کاشیکاری ایرانی با ورود اسلام به اوج نبوغ و شکوهمندی رسید. معماری ایرانی که در مکانهای اسلامی اجرا شد بدون کاشیکاری قطعا به رستگاری نمیرسید. زیبایی مکانهای زیادی در ایران و دنیا مدیون تزئینات کاشی است، ترکیبی از خاک رس، سنگ و دیگر مصالح که در شش مرحله ساخته، پخته و لعاب داده میشود تا جلوهگر طرح و نقشی چشمنواز باشد. کاشیکاری انواع و اقسام مختلفی دارد که هر کدام از آنها زیبایی و جلوه گری خاص خود را دارند.
مروری کوتاه بر تاریخچه کاشیکاری ایرانی
هنر زیبای کاشیکاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین و قدیمی ترین آنها کاشی های فیروزه ای اصفهان است و کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است.
قرن هشتم هجری دورانی است که این هنر زیبا برای تزیین بناها کاربرد فراوان پیدا کرد و تا اواخر قرن دوازدهم هجری (انقراض صفویه) ادامه داشت.
به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، به منازل نیز راه یافت و استادان کاشیکار اصفهانی پا را از گل و بوته و اشکال هندسی فراتر نهاده و نقش انواع حیوانات و پرندگان را در کاخها و منازل متداول کردند، هنر کاشیکاری همچنان مورد استفاده هنرمندان اصفهانی بود به طوری که در بیشتر بناها کاربرد داشت.
درحال حاضر کاشیکاری و کاشی سازی از هنرهای دستی اصفهان است و اساتید این هنر مانند مرحوم مصدق زاده و آقاحسین مصدق زاده و کارگاههای متعدد کاشی سازی به تولید این فرآورده هنری مشغول هستند. در ادامه با انواع کاشیکاری ایرانی آشنا شوید.
کاشیکاری معرق

زیباترین و سختترین مدل کاشیکاری ایرانی، معرق است که فقط استادان بزرگ از پس اجرای آن برمیآیند. در این نوع کاشیکاری قطعههای مختلف کاشی بریده شده و کنارهم کار میشوند تا به اصطلاح پارچهای زیبا از کاشی خلق شود. معرق کاری کاشی از قرن چهارم هجری و در زمان حکومت سلجوقیان رواج پیدا کرد و در قرن هشتم به کمال رسید. در این قرن بخشها و اشکال مختلف کاشی ریزتر شدند و طرحهای هنرمندانهای خلق شد.
کاشیکاری هفت رنگ

در این شیوه، کاشیهایی با شکل و ابعاد منظم بنا بر سلیقه استادکار و ویژگیهای محل اجرای اثر با شکلهای مربع، مستطیل و شش ضلعی در کنارهم قرار میگیرند. در این نوع از کاشیکاری ایرانی ابتدا طرح را با استفاده از زغال از روی کاغذ بر روی کاشی کپی میکنند، سپس رنگآمیزی کرده و کاشی را درون کوره قرار می دهد. سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزهای، قرمز، زرد و حنایی هفت رنگ متداولی هستند که در کاشیکاری هفت رنگ استفاده میشوند.
کاشیکاری مَعقِلی

کنارهم قرار گرفتن کاشیهای بسیار کوچک که معمولا شکل هندسی مربع یا مستطیل دارند، کاشیکاری معقلی است. سبک معقلی در واقع ترکیبی از کاشیکاری و آجر بوده که باعث به حداقل رسیدن میزبان انبساط و انقباض کاشیها شده و در نتیجه آسیب کمی به لعاب کاشی میرسد. در کاشی معقلی از انواع خطوط مستقیم در محورهای عمودی و افقی، همچنین گاه خطوط مورب با زاویه ۴۵ درجه و شطرنجی استفاده میشود.
کاشیکاری مقرنس

مقرنس در معماری ایرانی – اسلامی و کاشیکاری ایرانی جایگاه بسیار مهمی دارد، به طور کلی به آنچه که به شکل نردبان و پله پله و مانند آویزهایی قندیل مانند باشد، مقرنس میگویند. مقرنس را به پوزه آهو تشبیه کردند و ریشه آن را نیز از قرنیز و کرنیس یونانیها دانستهاند. مقرنس پیشتر جنبهای ساختمانی داشت، اما به مرور زمان جنبهای تزئینی به خود گرفت و در بیشتر ورودی بناهای مهم از جمله مساجد و بازارها از آن استفاده شد.
کاشیکاری مشبک

همانگونه که از نامش پیداست، کاشی کاری مشبک گونهای از کاشی کاری بوده که در آن کاشی به صورت شبکه شبکه در میآید؛ به گونه ای که نور از آن بتواند عبور کند. در میان آثار معماری و بناهای برجا مانده از ادوار گذشته مانند بازارها، حمامها و مـسجدها پردهای یا شباکی از سفال یا کاشی وجود دارد که طبق نظر برخی از پژوهشگران هوای متغیر ایران، آفتاب تند و روشن، باد و طوفان و گردباد و عقاید خاص ملی و مذهبی باعث ایجاد اینگونه شبکهها شده است.
چند نمونه شاهکار از هنر کاشیکاری ایرانی
مشهد، حرم امام رضا(ع)

ازارههای گنبدخانه حرم امام رضا(ع) سراسر پوشیده از کاشیهای آبیرنگ و بسیار قدیمی است. این کاشیها بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال قدمت دارند و از بهترین نفایس حرم رضوی به شمار میروند.
اصفهان، مسجد جامع عباسی

کاشیهای مسجد شاه اصفهان اگرچه تنوع رنگی بالایی دارند اما در کلیت خود به رنگ آبی هستند و تمام نقوش بهکار رفته در آنها مانند طرحهای ختایی و اسلیمی به طور کامل انتزاعی است. این وضع به آسمانی بودن مسجد و ماهیت معنوی آن اشاره دارد.
تهران، مسجد و مدرسه سپهسالار

یکی از بهترین نمونههای هنر کاشیکاری ایرانی به ویژه در دوره قاجار، مربوط به مسجد و مدرسه سپهسالار (مدرسه شهید مطهری کنونی) است. چشمنوازی ایوان جنوبی و کاشیکاریهای دور تا دور حیاط نیز همگی از بهترینهای این عصر هستند.